काठमाडौं । नेपाल, प्राकृतिक सौन्दर्य, सांस्कृतिक विविधता, र मौलिक परम्पराको खानी हो। हिमालयको काखमा बसेको यो देश विश्वका पर्यटक हरूको मुख्य गन्तव्यमा पर्दछ। नेपालमा पर्यटन मात्र होइन, स्थानीय उत्पादनको बजारीकरणले पनि ग्रामीण विकास र आर्थिक समृद्धिमा ठुलो योगदान पुऱ्याउँदै आएको छ।
नेपालका प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्यहरू, स्थानीय उत्पादनको महत्व, र सरकारद्वारा लागू गरिएका बजारीकरण रणनीतिहरूको विस्तृत विश्लेषण तल गरिएको छ।
नेपालका प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्यहरू
नेपालले प्राकृतिक, सांस्कृतिक र ऐतिहासिक गन्तव्यहरूको अनुपम अनुभव प्रदान गर्दछ। यहाँका मुख्य गन्तव्यहरूले देशको पहिचान मात्र होइन, पर्यटन उद्योगको मेरुदण्डका रूपमा काम गरेका छन्।
1. सगरमाथा क्षेत्र (Everest Region)

विश्वको सबैभन्दा अग्लो हिमाल, सगरमाथा (Mount Everest), नेपालमै अवस्थित छ। यो क्षेत्र ट्रेकिङ र पर्वतारोहणका लागि विश्व प्रसिद्ध छ। सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्जले प्राकृतिक जैविक विविधता र शेर्पा समुदायको सांस्कृतिक जीवन झल्काउँछ।
2. पोखरा – तालहरूको शहर
फेवाताल, बेगनासताल जस्ता तालहरूले भरिएको पोखरा, नेपालका प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्यमध्ये एक हो। यहाँबाट देखिने माछापुच्छ्रे हिमाल र अन्नपूर्ण शृंखला पर्यटकहरूको मनमोहक आकर्षण हो। साहसिक खेलकुद जस्तै प्याराग्लाइडिङ, बन्जी जम्पिङ, र बोटिङका लागि पनि पोखरा प्रख्यात छ।
वर्तमान नेपाल एकीकरण हुनु अगाडि पोखरा कास्की राज्य अन्तर्गत थियो । ऐतिहासिक कास्कीकोट उपत्यकाको उत्तरी छेउमा रहेको छ । पृथ्वी नारायण शाहका माहिला छोरा नायव बहादुर शाहको समयमा पोखरा उपत्यका बर्तमान नेपालमा मिलाईएको हो । पोखरा उपत्यकाको पोखरा उपमहानगरपालिका १८६,४१० र लेखनाथ नगरपालिका मा ४६,२२१ जनसङ्ख्या रहेको छ । साथै उपत्यकाका अन्य गांउहरूमा ३५०,००० जती जनसङ्ख्या रहेको छ ।यहाका रमणीय तालहरू र सेती नदी हिमाली छायां तथा झरनाहरू प्रमुख पर्यटकीय स्थल हुन । फेवा ताल मा पर्ने माछापुछ्रे को छांया तथा बेगनासमा गरीने डुङगा सवारी बिर्सिनसक्नुका छन । साथै अन्नपूर्ण पदयात्रामार्ग पनि यंहीबाट शुरू हुन्छ । साथ साथै पोखरा उपत्यका पश्चिमाञ्चल नेपालको प्रमुख शिक्षा तथा श्वास्थ केन्द्र पनि हो, नेपालकै प्रख्यात पृथ्वी नारायण क्याम्पस, जनप्रिय क्याम्पस, अन्य क्यापस तथा विद्यालय रहेको पोखरामा पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अस्पताल पोखरा, मणीपाल मेडिकल कलेज शिक्षण अस्पताल सहित थुप्रै श्वास्थ संस्था रहेका छन्।

3. लुम्बिनी – बुद्ध जन्मस्थल
विश्व शान्तिका प्रतीक गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनीमा धार्मिक र सांस्कृतिक महत्वले भरिएका स्तूप र मठहरू छन्। यहाँको माया देवी मन्दिर, अशोक स्तम्भ, र विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय मठहरूले हरेक वर्ष लाखौं पर्यटकलाई आकर्षित गर्छन्।

4. चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज
चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज नेपालकै पहिलो राष्ट्रिय निकुञ्ज हो। यो क्षेत्र वन्यजन्तु जस्तै एकसिङ्गे गैँडा, बाघ, र विभिन्न प्रजातिका चरा हेर्नका लागि उपयुक्त हो। यहाँको जंगल सफारी, क्यानोइङ, र ग्रामीण पर्यटनले पर्यटकहरूलाई प्रकृतिसँग नजिक बनाउँछ।

5. अन्नपूर्ण पदमार्ग (Annapurna Circuit)
विश्वका उत्कृष्ट ट्रेकिङ मार्गमध्ये एक, अन्नपूर्ण पदमार्ग, ट्रेकिङका सौखिनहरूको प्रमुख गन्तव्य हो। यो मार्गले हिमाली जीवनशैली, परम्परा, र प्राकृतिक सुन्दरताको अनुभव प्रदान गर्छ। अन्नपूर्ण क्षेत्र तथा पदमार्ग विदेशी पर्यटकहरूको लागि सन् १९७७ बाट खुलेको थियो ।

स्थानीय उत्पादनको बजारीकरण
पर्यटनसँगै, नेपालको अर्थतन्त्रको अर्को महत्वपूर्ण आधार भनेको स्थानीय उत्पादन हो। कृषि, हस्तकला, र मौलिक वस्तुहरू देशका विभिन्न भेगमा उत्पादन गरिन्छन्। यी उत्पादनहरूलाई बजारसम्म पुऱ्याउन र अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा प्रवर्द्धन गर्न सरकारले बजारीकरणका नयाँ कार्यक्रमहरू अघि सारेको छ।
1. कृषिजन्य उत्पादनहरू
- जुम्लाको स्याउ र मार्फाको अनार: यी मौसमी फलफूलले नेपाली बजारमा मात्र होइन, अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पनि स्थान पाएको छ।
- चिया र कफी: पूर्वी नेपालका चियाबारी र पहाडी क्षेत्रका कफी विश्व बजारमा नेपाली पहिचान बनेका छन्।

2. हस्तकला उत्पादनहरू
नेपालका ढाका कपडा, मूर्तिकलाहरू, र थाङ्का चित्रकलाले नेपाली संस्कृति झल्काउँछन्। यी उत्पादनहरू पर्यटकहरूको लागि लोकप्रिय स्मारिकाका रूपमा रहेको छ।नेपाली हस्तकलाको ईतिहास ढुंगे युगमा रहेको फेला पर्न सकिन्छ जब मानिसहरुसँग हरेक कार्य गर्नको लागी पर्याप्त औजारहरूको अभाव थियो । कलात्मक हस्तकलाको इतिहास ५औं शताब्दीमा मात्र सुरु भएको थियो, जब विभिन्न धर्महरूले नेपालका मानिसहरूमा आफ्नो आधार बनाउन थाले । त्यसैले हामीले नेपाली हस्तकलामा धेरै धार्मिक प्रभाव देख्छौं ।
नेपाली हस्तकला उद्योगको ऐतिहासिक विकास धेरै पुरानो छ तर यसको उतार र चढाव रहेको छ । कौटिल्यको अर्थव्यवस्थाको सन्दर्भमा चौथो शताब्दीतिर चन्द्र गुप्त मौर्यको पालामा नेपालबाट विभिन्न उत्पादनहरू निर्यात हुने गरेको तथ्य तथा नेपाल पानीमा नभिज्ने गुणस्तरीय ऊनको कम्बलको प्रख्यात रहेको कुरा उल्लेख रहेको छ ।

3. औषधीय जडिबुटी
हिमाली क्षेत्रमा पाइने यार्सागुम्बा, तिमुर, र जडिबुटीहरू अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा उच्च मूल्यमा बिक्री हुने गरेका छन्।
सरकारका पहल र बजारीकरण रणनीतिहर
नेपाल सरकारले पर्यटन र स्थानीय उत्पादनको बजारीकरणका लागि विभिन्न कार्यक्रम र नीतिहरू लागू गरेको छ।
1. पदमार्ग निर्माण
कोशी प्रदेशमा चारवटा नयाँ पर्यटकीय पदमार्ग (मुन्धुम, लालीगुराँस, चिया, र महागुरु फाल्गुनन्द पदमार्ग) निर्माण भइरहेको छ। यी योजनाले ग्रामीण पर्यटनलाई प्रोत्साहन गर्नुका साथै स्थानीय उत्पादनको पहुँच बढाउनेछ।
2. अन्तर्राष्ट्रिय महोत्सवहरू
नेपालका स्थानीय उत्पादनलाई अन्तर्राष्ट्रिय बजारसम्म पुऱ्याउन विभिन्न महोत्सवहरूको आयोजना गरिएको छ। उदाहरणका लागि, इलाम र सूर्योदय नगरपालिकामा चिया महोत्सव आयोजना हुँदैछ, जसले चिया उद्योगलाई प्रवर्द्धन गर्नेछ।

3. डिजिटल मार्केटिङको प्रयोग
सरकारले स्थानीय उत्पादन र पर्यटकीय गन्तव्यहरूको प्रवर्द्धनका लागि डिजिटल मार्केटिङमा जोड दिँदै विदेशी पर्यटकलाई आकर्षित गर्ने रणनीति अपनाएको छ।डिजिटल मार्केटिङ भनेको इन्टरनेट र अनलाइन आधारित डिजिटल प्रविधिहरू जस्तै डेस्कटप कम्प्युटर, मोबाइल फोन र अन्य डिजिटल मिडिया र प्लेटफर्महरू उत्पादन र सेवाहरू प्रवर्द्धन गर्न प्रयोग गरिने मार्केटिङको अंश हो। १९९० र २००० को दशकमा यसको विकासले ब्रान्ड र व्यवसायहरूले मार्केटिङको लागि प्रविधि प्रयोग गर्ने तरिका परिवर्तन गर्यो।
नेपालका प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्यहरूको विकास र स्थानीय उत्पादनको बजारीकरणले ग्रामीण क्षेत्रमा रोजगारी सिर्जना गर्दै देशको आर्थिक वृद्धिमा योगदान पुऱ्याउनेछ। प्राकृतिक सौन्दर्य र सांस्कृतिक विविधताको पूर्ण उपयोग गर्दै सरकार २०८२ लाई “नेपाल पर्यटन वर्ष” को रूपमा सफल बनाउन लागिपरेको छ।