काठमाडौं । गुरु पूर्णिमा कहिले मनाइन्छ ? व्यास पूर्णिमालाइ किन गुरु पूर्णिमा भनिन्छ?
गुरु पूर्णिमा नेपालमा हरेक वर्षको अषाढ शुक्ल पूर्णिमाको दिन मनाइन्छ।यो दिन नेपाली पात्रो अनुसार असार महिनामा पर्ने पूर्णिमा तिथि हो। हिन्दू धर्मावलम्बीहरूका लागि यो दिन विशेष महत्वको हुन्छ र यस दिन गुरुहरूको सम्मानमा विशेष पूजा,हवन,र अन्य धार्मिक कार्यक्रमहरू गरिन्छ।
गुरु पूर्णिमा विशेष गरी गुरुकुल परम्पराका विद्यार्थीहरू, धार्मिक गुरुहरू र साधु-सन्तहरूले मनाउँछन्।यस दिनमा शिष्यहरूले आफ्ना गुरुलाई सम्मान र श्रद्धा अर्पण गर्छन्। उनीहरूबाट आशीर्वाद प्राप्त गर्छन्। साथै, विभिन्न विद्यालय र शैक्षिक संस्थानहरूमा पनि गुरुहरूको सम्मानमा कार्यक्रमहरू आयोजना गरिन्छ।
व्यास पूर्णिमालाइ किन गुरु पूर्णिमा भनिन्छ?
व्यास पूर्णिमा, जसलाई गुरु पूर्णिमा पनि भनिन्छ, एक महत्वपूर्ण धार्मिक र सांस्कृतिक पर्व हो। यस दिनलाई महर्षि वेदव्यासको जन्मदिनको रूपमा मनाइन्छ, जसले हिन्दू धर्मका महत्वपूर्ण ग्रन्थहरूको संकलन र रचना गरेका थिए।कतिपय जानकारहरू उनैको सम्मानमा गुरु पूर्णिमा मनाउन थालिएको र यो दिनलाई व्यास पूर्णिमा पनि भनिने गरेको बताउँछन्।
कतिपय हिन्दू शास्त्रहरूमा गुरु पूर्णिमाको दिन महर्षि वेद व्यासले चार वटै वेदको रचना गरेका हुनाले उनको नाम वेद व्यास राखिएको उल्लेख भएको बताइन्छ।प्राचीन कालदेखि नै नेपालमा गुरुको भूमिका महत्त्वपूर्ण रहेको मान्यता छ।विशेष गरी पूर्वीय सभ्यतामा गुरुलाई उच्च स्थान र सम्मान दिने चलन रहेको छ।
त्यो आधुनिक कालमा पनि जारी रहेको देखिन्छ।अर्को पौराणिक मान्यता अनुसार भगवान् शिवले गुरु पूर्णिमाकै दिनबाट सप्त ऋषिलाई योग सिकाउन थालेका थिए।बौद्ध धर्म मान्नेहरूले पनि गौतम बुद्धको सम्झनामा गुरु पूर्णिमा मनाउने गर्छन्।उनीहरूका मान्यतामा गौतम बुद्धले यसै दिन आफ्नो पहिलो उपदेश दिएका थिए।
महर्षि वेदव्यासको योगदान
महर्षि वेदव्यासको योगदान हिन्दू धर्म र साहित्यमा अद्वितीय छ। उनी केवल एक ऋषि मात्र थिएनन्, उनी एक महान कवि, विद्वान, र गुरु थिए। उनका प्रमुख योगदानहरूमा निम्नलिखित छन्:
- ऋग्वेद: जसमा स्तोत्र र मन्त्रहरू समावेश छन्।
- यजुर्वेद: जसमा यज्ञ सम्बन्धी मन्त्रहरू छन्।
- सामवेद: जसमा गायनका लागि मन्त्रहरू छन्।
- अथर्ववेद: जसमा जादू-टोना र औषधि सम्बन्धी मन्त्रहरू छन्।
महर्षि वेदव्यासले महाभारतको रचना गरेका थिए, जुन संसारको सबैभन्दा लामो महाकाव्य हो। यस महाकाव्यमा कुल १ लाख श्लोकहरू छन् र यसले पाण्डव र कौरवहरूको कथा वर्णन गर्दछ।
महाभारतले नै भगवद्गीताको महत्त्वपूर्ण उपदेश पनि समावेश गर्दछ।वेदव्यासले १८ पुराणहरूको रचना गरेका थिए। यी पुराणहरूमा धार्मिक कथा, दर्शन, र इतिहासका विषयवस्तु समावेश छन्।केही प्रमुख पुराणहरूमा भागवत पुराण, विष्णु पुराण, शिव पुराण, र देवी भागवत पुराण समावेश छन्।
महर्षि वेदव्यासले ब्रह्मसूत्रको रचना गरेका थिए, जुन वेदान्त दर्शनको आधारभूत ग्रन्थ हो। यस ग्रन्थले उपनिषदहरूको जटिल शिक्षाहरूलाई सरल र सङ्गठित रूपमा प्रस्तुत गर्दछ।महर्षि वेदव्यासले महाभारतमा धेरै महत्वपूर्ण चरित्रहरूको सृष्टि गरेका थिए।
जसले नैतिक शिक्षा, धार्मिक विश्वास, र समाजिक नियमहरूको महत्त्व उजागर गर्दछन्। उदाहरणका लागि, भीष्म, अर्जुन, कृष्ण, द्रौपदी, आदि।वेदव्यासलाई आदि गुरु मानिन्छ र उनको गुरु-शिष्य परम्परा आजसम्म पनि हिन्दू धर्ममा महत्वपूर्ण छ। उनले आफ्ना शिष्यहरूलाई वेद र धर्मको ज्ञान दिएका थिए।महर्षि वेदव्यासको योगदान हिन्दू धर्मको विकासमा अपार छ।
उनले केवल धार्मिक ग्रन्थहरू मात्र लेखेनन्, उनले धर्म, दर्शन, र नैतिकताको आधारभूत सिद्धान्तहरूलाई पनि स्थापन गरेका थिए। उनका शिक्षाहरू र रचनाहरू आज पनि प्रासंगिक छन् र हजारौं वर्षदेखि हिन्दू धर्मको आधार बनेका छन्।
गुरुको महत्त्व
गुरु पूर्णिमाको दिन गुरु-शिष्य परम्पराको उत्सव हो। गुरुलाई भारतीय संस्कृतिमा अत्यन्त महत्वपूर्ण मानिन्छ। गुरुलाई ज्ञानको स्रोत र मार्गदर्शक मानिन्छ।
जो शिष्यलाई अज्ञानताको अँध्यारोबाट ज्ञानको प्रकाशतर्फ लैजान्छ। महर्षि वेदव्यासलाई आदि गुरु मानिन्छ, जसले आफ्ना शिष्यहरूलाई ज्ञानको उपदेश दिए र धर्मको प्रचार-प्रसार गरे।
गुरु पूर्णिमाको उत्सव
गुरु पूर्णिमाको दिन, शिष्यहरूले आफ्ना गुरुप्रति श्रद्धा र सम्मान प्रकट गर्छन्। यस दिनमा मानिसहरूले आफ्ना गुरुलाई पूजा गर्छन् र उनीहरूबाट आशीर्वाद प्राप्त गर्छन्। यो दिन धार्मिक दृष्टिले मात्र नभई, गुरु-शिष्यको पवित्र सम्बन्धको स्मरण दिलाउँछ र गुरुप्रति कृतज्ञता व्यक्त गर्ने अवसर प्रदान गर्छ।
उपसंहार
व्यास पूर्णिमालाई गुरु पूर्णिमा भन्ने मुख्य कारण महर्षि वेदव्यासको महान योगदान र गुरु-शिष्य परम्परामा उनको महत्वपूर्ण स्थान हो। यस दिनलाई मनाएर हामी उनीप्रति आफ्नो श्रद्धा प्रकट गर्छौं र उनले दिएका ज्ञानको सम्मान गर्छौं। गुरु पूर्णिमाले हामीलाई गुरुको मार्गदर्शन हाम्रो जीवनमा कति महत्वपूर्ण छ भनेर सम्झाउँछ र सधैं आफ्ना गुरुप्रति आदर गर्न सिकाउँछ।
